Dordeduh – Edmond ‘Hupogrammos’ Karban, foto Claudia Bîrliba

Soms kom je een album tegen dat zich niet in een genre-vakje laat proppen bij de platenzaak. Eigen, uniek, vernieuwend zijn termen die er bij passen dan. ‘Out there’ zeggen ze wel eens. Dordeduh heeft dit jaar zo’n album uitgebracht, hun tweede album Har. Het is een viering van de Roemeense cultuur, maar ook een omhelzing van de toekomst en het verkennen van nieuw terrein. Het vertelt van diepe geschiedenis en mythen, maar opent de armen voor iedereen die ernaar luistert. Het is een statement en bewijs van waar de band voor staat.

Door Guido Segers

Dordeduh wordt vaak omschreven als een project dat zich als het ware heeft afgesplitst van het bekende Negura Bunget. Toch doet dat onrecht aan de mensen achter het project, hun visie en creatieve drive. Hoewel de wortels gelijk mogen zijn, heeft Dordeduh zijn eigen weg gebaand. Het heeft weliswaar jaren geduurd voor het vervolg op Dar De Duh, dat in 2012 uitkwam, maar hé, hier is het dan eindelijk!

Hoewel Edmond ‘Hupogrammos’ Karban geniet van zijn vrije tijd in de buitenlucht (ik heb uit betrouwbare bron dat er gekampeerd werd met wat lekkers voor de dorst de afgelopen weken), nam hij toch de tijd om over dit nieuwe album te praten en inzichten te delen in het proces achter de band en het album, de huidige staat van de wereld, en het spelen op Prophecy Fest (hopelijk) waar ze een Negura Bunget set zullen doen. 

Hallo Dordeduh, hoe gaat het met jullie?
“Hallo daar. Ik ben op vakantie en ik geniet van wat vrije tijd in de wildernis van onze bergen, zonder internet en telefoons en technologie.” 

Je hebt dit jaar het monumentale album Har uitgebracht, nog midden in de pandemie. Hebben jullie overwogen om het nog niet uit te brengen of hadden jullie de release al uitgesteld?
“We hadden het album al klaar in juli 2020. We hadden wat gesprekken met het label of het verstandig zou zijn om het in de winter van 2020 uit te brengen, maar uiteindelijk hebben ze besloten om het in de late lente van 2021 uit te brengen. Maar voor mij, gezien vanuit het perspectief van de artiest, wilde ik het zo snel mogelijk uit hebben, om het album uitgebracht te zien en het uit mijn handen te hebben.”

Dordeduh werd opgericht in 2009 en in 2012 bracht je je debuut uit. We hebben lang moeten wachten op Har, dus de vraag is; waar bleef je zo lang? En wat heeft jullie gedreven om weer muziek te maken? Ik heb bijvoorbeeld gelezen dat je nooit helemaal gelukkig was met de Dar De Duh-sound. Heeft dat er veel mee te maken?
“Het heeft zo lang geduurd omdat ik vader werd van drie jongens en familie werd de belangrijkste prioriteit in het leven. Toen de kinderen begonnen op te groeien, ik me zekerder begon te voelen als ouder, begon ik weer muziek te schrijven. Met betrekking tot Dar De Duh denk ik dat het nooit ging om niet tevreden te zijn met het resultaat, maar meer om een perfectionistisch standpunt te hebben. Afgaande op de compromissen die we op die plaat hebben gesloten, denk ik dat het resultaat best goed is.”

Kun je me meer vertellen over het concept achter Har, het verhaal dat je erop vertelt? Elk nummer brengt zoveel over en ik ben benieuwd hoe jullie het geheel hebben vormgegeven, maar ook de individuele verhalen die jullie op deze plaat vertellen.
“Har heeft twee actieve concepten op de achtergrond. Het ene is gerelateerd aan de titel, die “genade, of goddelijke genade” betekent. Dit aspect is belangrijk, want om zo’n moment van openbaring te hebben waarin je die goddelijke genade voelt, heb je een specifiek innerlijk evenwicht nodig, een specifieke openheid en een specifieke gemoedstoestand. Men moet geestelijk en zielsmatig geschikt zijn voor dergelijke verbindingen. En dit leidt tot het tweede concept, het praktische aspect waar dit album over gaat; meer precies nodigt het uit tot het ondernemen van een reis naar onze eigen diepten. Deze reis onthult meestal onaangename aspecten over onszelf. De dingen waarmee we tijdens zo’n transformatieproces geconfronteerd worden, hebben te maken met trauma’s, met verschillende inhouden die sluimeren of verborgen zijn in het onderbewustzijn. Om al deze aspecten te helen moet men geconfronteerd worden met zijn eigen duisternis, maar ook met het verlangen naar aangename ervaringen. De gewenste staat is er een van gelijkmoedigheid. Het is een zeer langdurig proces en na de aanvankelijke confrontatie is een lange integratieperiode nodig. Dit moet deel uitmaken van ons dagelijks leven, van onze routines, van onze dagelijkse praktijk. Een ander aspect dat verband houdt met de conceptuele achtergrond van dit album heeft te maken met ons verloren en vergeten kosmisch geheugen. Ik geloof sterk dat we een kosmisch erfgoed hebben dat in ons sluimert, veel verder dan wat we in onze normale staat van bewustzijn kunnen waarnemen. Deze erfenis wordt af en toe ontsloten tijdens de reis die ik eerder noemde.”  

Je bent vader, dus ik weet dat ik je een vreselijke vraag stel, maar is er een nummer op deze plaat wat je nauwer aan het hart ligt dan de rest?
“Ja, In Vielistea Uitarii. Het meeste materiaal dat ik schreef voor Negura Bunget en Dordeduh was altijd onpersoonlijk, deze keer zitten er persoonlijke accenten in die hele onpersoonlijkheid.”

Je hebt gezegd in interviews dat het opnameproces voor het album heel ontspannen was, hoewel onder hectische omstandigheden. Kun je daar wat dieper op ingaan en ook vertellen hoe het proces was voor deze specifieke plaat?
“Voor mij is de ideale omgeving voor het schrijven en vormgeven van een album een geïsoleerde plek te hebben waar ik in alle vrijheid uitsluitend aan het materiaal kan werken. Het is voor mij van cruciaal belang om de focus en de juiste stemming voor het schrijven te kunnen behouden. Anders heb ik elke keer als ik weer aan het schrijven begin wat tijd nodig om me aan te passen en de juiste sfeer te creëren om in het album te duiken. Deze keer had ik niet iets wat daar ook maar in de buurt kwam. Ik schreef de meeste dingen na negen uur ’s avonds, nadat ik mijn kinderen in hun bed had gelegd. Dus het proces heeft waarschijnlijk wat langer geduurd.

Maar met onze eigen studio konden we sommige dingen al in de compositiefase opnemen en konden we een basis preproductie doen. Ik denk dat het kritieke aspect voor ons tijdens het opnemen en produceren van ons eigen album is dat we tijdens dit proces niet aan iets anders kunnen werken in de studio. En we kunnen ons dat zelden veroorloven, omdat we ook onze basisinkomsten moeten hebben. Maar we hebben alles goed geregeld, deze plaat gemaakt en we zijn er best tevreden over.”

tekst gaat verder na video

Ik kan niet definiëren wat voor muziekstijl Dordeduh speelt, maar het raakt alle juiste plekken voor mensen die houden van zowel folk, als metalmuziek, met het mysterie van etnische elementen. Als er al een overkoepelende term is, dan is het wel folk metal, maar ik heb altijd het gevoel dat er een groot verschil is tussen een band als Dordeduh en een paar jongens in piratenkostuum die toevallig ook een tinnen fluitje toevoegen. Jullie muziek voelt aan als een geheel, waar je de elementen niet van elkaar kunt scheiden. Niets is toegevoegd. Hoe heb je dat geluid van songwriting tot productie gerealiseerd, is het de originele visie of heb je de elementen en etnische instrumenten gelaagd toegevoegd?
“Ik denk dat het sleutelelement om dit alles te verwezenlijken is om vooraf een zo gedetailleerd mogelijke visie te hebben van wat men wil bereiken. Natuurlijk, terwijl het proces zich begint te vormen, komt de visie van het ideeënrijk tot iets concreets en wordt het beeld duidelijker en helderder. In dat stadium kan soms een toegevoegd element het algemene beeld verbeteren en ondersteunen. Aan de andere kant was dit vroeger de taak van een producer voor de gevallen van de bands die voorlopig geen visie hadden, of slechts een algemene visie hadden over hoe ze wilden dat het volgende album zou klinken. De producer was degene die de hele productie in bepaalde richtingen stuurde. Tegenwoordig bestaan producers alleen nog in het geval van een productie met een groot budget. In alle andere gevallen kan deze input alleen komen van geluidstechnici die bereid zijn zich te verdiepen in het produceren en mixen van een album.  In de underground scene is het zo goed als onmogelijk om een goede producer te vinden. En dat is om een heel eenvoudige en pragmatische reden: er zijn geen budgetten meer voor producers.”

Kun je misschien iets meer vertellen over de instrumenten die je gebruikt, zoals de tambal, toaca, tulnic, nai, dube en timbale (etc.) en wat ze betekenen of vertellen in je muziek? Ik heb ergens gelezen dat er een weerspiegeling van verschillende plaatsen en regio’s in uw muziek zit, wat moeilijk te ontdekken is voor wie er niet mee vertrouwd is. Is dat iets waar je op in wilt gaan?
“Ik weet dat het waarschijnlijk moeilijk voor te stellen is, maar we gebruiken deze instrumenten niet omdat we ze moeten gebruiken om cool, anders, exotisch of wat voor label dan ook te zijn. Het wordt gebruikt om een andere toestand te versterken, om meer nadruk te leggen op bepaalde aspecten enzovoort. We hebben nooit iets gepland met betrekking tot deze instrumenten zoals: ‘dit album moet meer folkachtig zijn’, of ‘dit nummer moet meer traditionele instrumenten hebben’. Ik wil een mooie balans houden tussen de instrumenten. Ik gebruik ze alleen waar ze relevant zijn. Ik geef de voorkeur aan een algemene vibe van een goede smaak en niet aan een overdaad over de hele lengte van het album. 

De tambal is een gehamerde dulcimer die voorkomt in traditionele culturen van over de hele wereld, van oost tot west. Het instrument heeft enkele variaties die verschillen van cultuur tot cultuur. Met de nai is het hetzelfde verhaal. De nai is een panfluit die over de hele wereld in verschillende vormen, materialen en maten voorkomt. Wij gebruiken ook traditionele fluiten die vrij specifiek zijn voor onze cultuur, maar soortgelijke instrumenten worden weer in veel tradities gevonden.

De toaca is een een gehamerd stuk hout, wat tegenwoordig in orthodoxe kerken wordt gebruikt. Het is niet echt bekend als een instrument, maar het is duizenden jaren terug te zien voor rituele contexten. Ik herinner me dat ik vanaf het eerste album voor ogen had om dit instrument in mijn muziek te hebben. Ik heb het altijd een aantrekkelijk percussief geluid gevonden met een enorme hoeveelheid lange nagalm erop. De xylofoon, de timabels of ‘dube’ zijn gebruikelijke percussie-instrumenten. De soorten dube die wij gebruiken komen van Roemeense oldschool fanfare sets. 

De tulnic is waarschijnlijk het meest Roemeense instrument dat we gebruiken. Het is afkomstig uit het Apuseni-gebergte en oorspronkelijk was het een instrument om verschillende signalen door te geven tussen de dorpen in verschillende heuvels of bergen. Het is interessant dat het in onze cultuur vooral door vrouwen werd gebruikt en het is bekend dat er door de geschiedenis heen koren van vrouwen waren die deze instrumenten bespeelden. Het is het eerste instrument dat we gebruikten en opnieuw heb ik me altijd dat beeld voor ogen gesteld van een verre berg waar deze prachtige liederen op dit instrument werden gespeeld.”  

Dordeduh, foto Alexandru Moga

Het spirituele aspect is erg belangrijk voor je. Je hebt ook gezegd dat je bij het schrijven van Om veel hebt gemediteerd. Ik was nieuwsgierig waar je het over hebt als je het over spiritualiteit hebt?
“Ja, spiritualiteit is belangrijk voor me. Ik gebruik deze term niet graag omdat hij zo vaag is. Over het algemeen houd ik dit onderwerp liever voor mezelf. En dat doe ik omdat het erg makkelijk is om in contexten geplaatst te worden waar ik eigenlijk niet thuishoor. Gezien de kritiek en het meningsrecht dat iedereen tegenwoordig heeft, is het waarschijnlijk de slechtste omgeving om met dit soort onderwerpen te maken te krijgen. Voor mij is dit een privé-aspect, ik wil niemand ergens van overtuigen, ik heb niet het gevoel dat ik iemand iets moet bewijzen en ik heb zeker niet het gevoel dat ik door het hebben van een spirituele interesse iets meer heb dan andere mensen hebben. Spiritualiteit is niet standaard een deugd. Het is een aanleg, net als elke andere aanleg. Maar door oefening kan men er een deugd van maken. Dus, hierover praten heeft geen relevantie; de praktijk daarentegen heeft alle relevantie.”

Het etnische aspect van uw muziek is een ander ding dat me fascineert. Zoals ik het ervaar, is dit erg verbonden met het land zelf, met regionale identiteiten en vooral met de natuur. Ik heb een aantal uitgesproken meningen gelezen over de toestand van onze wereld en de natuur en ik vraag me af hoe belangrijk dit is voor jou als artiest, maar ook in de muziek van Dordeduh.
“Totdat ik kinderen kreeg had ik liever geen overtuigingen over de buitenwereld. Tegenwoordig – nu ik een gezin heb – begin ik mijn mening te vormen en te uiten over verschillende dingen die gebeuren in mijn land en over de hele wereld. Op dit moment is de buitenwereld behoorlijk opdringerig geworden en begint meer en meer de binnenwereld te beïnvloeden, vooral met deze pandemische context. Alle kunstenaars over de hele wereld worden sterk beïnvloed door deze nieuwe context. Zelfs voor de pandemie was het kunstenaarsberoep al zo goed als onmogelijk om in stand te worden gehouden, nu is alles wat met kunst te maken heeft bijna uitgeroeid. En als ik het vanuit een feitelijk standpunt bekijk, kan ik geen rooskleurige toekomst voorspellen.” 

Jouw muziek ademt een identiteit van Roemenië, maar hoe is je land veranderd sinds je vorige plaat, en heeft dat je muziek en perceptie beïnvloed?
“Gelukkig zijn we niet erg op de hoogte van het sociale, culturele of politieke leven in Roemenië. Ik geef toe dat ik in mijn eigen bubbel leef, afgezonderd van de meeste trends die voor de meeste mensen gelden. Dat is goed en slecht tegelijk. Het is goed omdat we afhankelijk zijn van heel weinig dingen om ons heen en het begint slecht te worden op de momenten dat we onvermijdelijk geconfronteerd worden met de realiteit waarin we leven. ” 

Ik heb mijn tickets voor Prophecy Fest en ik was blij te horen dat jullie deel uitmaken van het Prophecy-rooster (dat ik gemist had omdat ik vergeten was dat Lupus Lounge een van de sublabels is). Ik vind het een geweldig label en een perfecte match voor een artiest die definitie tart. Hoe is je relatie met het label?
“Onze relatie is rechttoe rechtaan, heel transparant en als er misverstanden zijn, of meningsverschillen, dan hebben we bij Prophecy een heel flexibel team gevonden. Een ander aspect dat ik waardeer is het feit dat ze ‘ongewone’ ideeën steunen. Als we met een gek idee komen, verwerpen ze dat niet meteen. Ze zijn bereid te experimenteren en staan meestal open voor nieuwe ideeën en vreemde projecten. Dus, we kunnen niet echt klagen over hen.”

Ik hoop van harte dat we van het festival kunnen gaan genieten en dat ik Dordeduh live kan zien. Jullie zullen ook nummers van Negura Bunget spelen. Hoe is het voor jullie om nu, zo lang na de split, muziek van die band te spelen? En heb je al eens in een grot gespeeld. Blijkbaar had niemand Mortiis gevraagd om in een grot te spelen voor de 2019 editie.
“Ik kijk er vooral naar uit omdat het een speciale show voor ons wordt, maar ook omdat het een gelegenheid zal zijn om vrienden te ontmoeten die ik al een tijdje niet meer gezien heb. Negura Bunget nummers spelen lijkt me een beetje on-actueel; het is een deel van ons verleden dat ons definieerde voor die tijd, maar niet erg representatief voor wat ik nu ben. En begrijp me niet verkeerd; ik hou van die nummers, ik hou er zelfs van om die nummers tegenwoordig te spelen omdat ik het gevoel heb dat ik een expressie kan hebben die veel dichter ligt bij het oorspronkelijke doel van de nummers. Het is ook een groot en belangrijk deel van mij en mijn persoonlijke geschiedenis. Maar tegenwoordig zou ik me meer op de toekomst willen richten en minder op dat verleden. Persoonlijk hoop ik dat dit de laatste keer zal zijn dat ik nummers van Negura Bunget zal spelen. Helaas voor mij hebben mijn collega’s een andere mening.” 

Een moeilijke vraag om te beantwoorden, maar wat zijn je toekomstplannen?
“We hebben bijna geen voorspelbaarheid voor de toekomst, het enige dat we kunnen doen is voorbereid zijn op elke mogelijke live activiteit. Daarvoor hebben we twee mogelijke sets voorbereid, één met een gereduceerd budget voor promotors, waar we een gereduceerde reispartij aanbieden en we spelen met een minimale opstelling en line-up. De andere is een grotere productie, met een groter reisgezelschap en met een uitgebreide opstelling en line-up voor de shows. Wat we ook kunnen doen is het werk voorbereiden voor een mogelijk nieuw album en dit proces zo snel mogelijk starten om een minimaal gat tussen de albums te hebben.”  

Als Dordeduh een gerecht zou zijn, een soort eten zo je wilt, wat zou het dan zijn en waarom?
“Het zou zeker een eenvoudig gerecht zijn met veel subtiele kleurrijke smaken. Waarom? Omdat ik denk dat onze boodschap eenvoudig is en oprecht kan zijn, zonder te vervallen in veel intellectualisatie, maar het bevat veel lagen die veel details onthullen.”

Lees hier de albumreview over het album Har van Dordeduh door Guido op onze site terwijl je ondertussen luistert naar het album via onder andere Spotify:


Deel dit artikel